از عمده ترین چالش های صنعت حمل و نقل دریایی می توان به محدودیت های بنادر دریایی و ساحلی اشاره نمود. محدودیت هایی نظیر کم بودن فضای کافی برای تخلیه بار، ناکافی بودن امکانات برای انبار کالا، عدم امکانات مناسب برای بار فله، عدم دسترسی سریع و کامل به مقاصد بار و پوشش ناکافی بیمه باربری. در تصویر شماره 1، محدودیت در زمینه فضای نگهداری کانتینر ها در یک بندر دریایی مشاهده می گردد.
جریان انتقال کالا با وجود چنین محدودیت هایی همواره در میان بنادر و مقاصد نهایی کالا صورت گرفته است. باربری جاده ای بخش عمده ای از این چالش ها را به دوش کشیده و باعث شده است جریان حمل و نقل کالا خصوصا حمل و نقل بین المللی کالا از حرکت باز نایستد. اما در این میان راهکارهایی می بایست اتخاذ گردد تا بخشی از مشکلات صنعت حمل و نقل دریایی و حمل و نقل بین المللی کاهش پیدا کند.
در تعریف بندر خشک آمده است: یک بندر درون سرزمینی چند منظوره است که به طور مستقیم توسط جاده یا راه آهن به بندردریایی وصل می شود و مرکزی برای انتقال کالاها به مقصد های داخلی می باشد. (منبع ویکی پدیا)
اما این تعریف همه آنچه را که فلسفه ایجاد بندر خشک به حساب می آید را در بر نمی گیرد. اگرچه بندر خشک داخلی می تواند حمل و نقل کالا بین کشتی ها و شبکه های بزرگ حمل و نقل داخلی را تسهیل کند و یک مرکز توزیع کالا در درون سرزمین ایجاد نماید، و از طرفی نی صادرات کالا در این بنادر تسهیل و تسریع می شود، همچنین بندر خشک می تواند تنها به منظور حل مشکلات حمل و نقل داخلی شکل گرفته و باری از دوش صنایع بزرگ تولیدی بردارد.
گسترش به کار گیری کانتینر در حمل ونقل دریایی و رشد قابل توجه کشتی های بسیار بزرگ حمل کننده کانتینر عاملی برای افزایش میزان کالا در بنادر و در نتیجه تراکم تردد در آنجا می باشند. از دیگر سو توسعه کارخانجات و صنایع جدید و افزایش حجم محصولات عرضه شده و لزوم نگهداری محصولات در انبار های میانی، نیاز صنعت حمل و نقل به بنادر خشک را به طور روزافزونی بیشتر نمود. مشخصات بندرهای جدید می تواند به این صورت باشد که با توجه به ارزش زمین، مرکزیت بندر، نزدیک بودن به کارخانه جات تولیدی بزرگ و میزان دسترسی به شبکه های بزرگ حمل و نقل داخلی و خارجی ارزش گذاری گردند.
برای مثال استانی مثل استان اصفهان که در مرکز میهن عزیز ما واقع شده است. به لحاظ فاصله جغرافیایی از شهرهای بندری جنوبی و شمالی به یک اندازه فاصله داشته واز طرفی کارخانه جات بزرگی نظیر فولاد مبارکه اصفهان و همچنین کارخانه ذوب آهن اصفهان در آن واقع شده اند. از طرفی زمین های ارزشمندی در این استان وجود دارند که می توان از آنها به عنوان بندر خشک بهره گرفت. بنادر خشک داخلی که مختص بارگیری از کارخانه ذوب آهن اصفهان و همچنین حمل بار از فولاد مبارکه اصفهان باشد. در تصویر شماره 2 ماشین آلات حمل و نقل جهت بارگیری از ذوب آهن اصفهان را مشاهده می فرمایید. این ماشین آلات به منظور بارگیری محصولات فولادی از قبیل میلگرد آجدار، میلگرد ساده، میلگرد کلاف، تیرآهن، نبشی و ریل به این کارخانه مهم صنعتی مراجعه می کنند.
بیشتر بخوانید: مطالب علمی و فنی در مورد محصولات فولادی را در اینجا مطالعه فرمایید
مزایای استفاده از بندر خشک
- امکان افزایش خدمات بندر در منطقه ای داخلی
- کاهش استفاده از اراضی ساحلی
- افزایش کارایی حمل و نقل داخلی، حمل و نقل ریلی ، حمل و نقل جاده ای و باربری بین شهری
- افزایش سرمایه گذاری داخلی در صنعت حمل و نقل و باربری کالا
- سرعت بخشیدن به توسعه اقتصاد، صنعت و تجارت و تاثیر مستقیم در توسعه ملی
- کاهش آثار زیست محیطی
کلیپ شماره 1 – یک نمونه بندر خشک در منطقه زاراگوسا در اسپانیا (دانلود)
انواع بندر خشک
با توجه به اینکه گفته شد بندر خشک عملا در فاصله ای دور از بنادر دریایی و ساحلی ایجاد میگردد، می توان سه نوع بندر خشک را در نظر گرفت. بندر نزدیک، بندر خشک میانی و بندر خشک دور. این طبقه بندی بر اساس موقعیت مکانی این بنادر صورت میگیرد. در کلیپ شماره 1 یک بندر خشک نزدیک در منطقه زاراگوسا در اسپانیا مشاهده میگردد. اما دلیل طبقه بندی بنادر خشک چیست؟ در پاسخ به این سئوال می بایست به این نکته توجه کرد که در بستر موقعیت مکانی متفاوت یک بندر خشک، سیستم حمل و نقل کالا می تواند تغییر نماید. به عنوان مثال در بنادر خشک نزدیک می توان تنها با استفاده از حمل ونقل جاده ای کالا، استفاده از ماشین آلات معمولی همچون تریلی کفی، کامیونت، مسقف و چادری ، بغلدار و … استفاده کرده و باربری کالا را انجام داد. اما در بنادر میانی می توان از حمل و نقل ریلی بهره مند گردید. در مواردی حمل و نقل هوایی نیز در خدمت بنادر خشک قرار گرفته و در جابجایی کالا نقش ایفا می نمایند. بدیهی است در بنادر خشک دور از راه های ترکیبی حمل و نقل استفاده می گردد.
بندر خشک در ایران
بر اساس اخبار، معاونت برنامه ریزی و مدیریت منابع وزارت راه و شهرسازی از جدید ترین اقدام وزارت راه و شهرسازی برای توسعه و تاسیس بنادر خشک گفتگو نموده و اظهار داشت: مطالعات ما برای شناسایی مکان های احداث بنادر خشک تمام شده است وبر اساس برنامه ششم باید حداقل 6 بندر خشک را با سرمایه گذاری بخش خصوصی ایجاد نماییم. (منبع خبرگزاری ایسنا 21/خرداد/1396)
بر اساس آیین نامه اجرایی تاسیس بنادر خشک مصوبه ای مربوط به سال1393 داشته است. مناطقی که به عنوان کاندیدا برای ایجاد و توسعه بندر خشک در ایران در نظر گرفته شده اند عبارتند از: سیستان و بلوچستان، فرودگاه امام خمینی، بندر خشک آپرین تهران، یزد، اصفهان و کرمان. به گفته معاونت برنامه ریزی و مدیریت منابع وزارت راه و شهرسازی، یکی از مسیرهای ورود به حمل و نقل بین المللی تاسیس بنادر خشک است و مفهوم لجستیک پارک ها مفهوم جدید برای ایجاد ارزش افزوده در مودهای حمل و نقل می باشد. در واقع در داخل بنادر خشک، زنجیره ارزشی خاصی اتفاق می افتد و مجموعه ای از فعالیت ها و شغل ها ایجاد می شود.
در مطالعات اخیر سازمان راه و شهرسازی چهار بندر انزلی، چابهار، امام خمینی و رجایی به عنوان اهداف پایانی سرویس دادن به بنادر خشک داخل خاک ایران در نظر گرفته شده اند بنابراین این 4 بندر دریایی پیشتیبان بنادر خشک داخلی خواهند بود.
بندر خشک متروپورت نمونه ای از بنادر خشک خارجی Metroport Dry Port
بندر خشک متروپورت – تصویر شماره 3 – در کشور زلاند نو واقع شده است و در سال 1999 تاسیس شده و شروع به کار نموده است. این بندر خشک نزدیک به 220 کیلومتر فاصله با نزدیک ترین ساحل خود دارد. ارتباط مابین این بندر خشک و ساحل به وسیله راه آهن صورت گرفته است. در واقع حمل و نقل ریلی در تکمیل فعالیت های این بندر خشک نقش دارد. خدماتی که این بندر خشک ارائه می دهد ، شامل خدمات حمل و نقل به شرکت های کشتی رانی، راه آهن و مراکز عمده تولید جذب کالا می باشد. از جمله عوامل موفقیت و توسعه این بندر خشک، تاثیرگذاری و سرعت بالای این بندر در چرخه هماهنگ و یکنواخت آن با دیگر انواع حمل و نقل می باشد.
بنادر خشک جهان
در روزگار کنونی کشورهای زیادی دارای بنادر خشک می باشند. نقش این بنادر در توسعه صنعت حمل و نقل کالا و به ویژه حمل و نقل کانتینری کالا برای این کشورها بسیار برجسته بوده است. کشورهایی نظیر ایالات متحده، برزیل و کانادا، اسپانیا، ایتالیا، آلمان، بلژیک، دانمارک، سوئد، فرانسه، فنلاند و هلند، استرالیا و زلاندنو همچنین کشورهایی نظیر امارات متحده عربی، پاکستان، فیلپین و کامبوج ، هندوستان و تانزانیا دارای بنادر خشک می باشند.